یکی از انواع مالیات که به صورت غیرمستقیم از مصرف کنندگان کالا و خدمات دریافت می‌شود مالیات بر ارزش افزوده یا Value Added Tax یا VAT نام دارد.
پرداخت کننده‌ی این مالیات خریدار کالا یا استفاده کننده از خدمات است. فروشنده خدمات یا کالا، درصد مشخصی از فروش به مشتریان خود را به مبلغ نهایی اضافه می‌کند و آن را از مصرف کننده دریافت می‌کند. فروشنده موظف است مبلغ دریافت شده را به خزانه دولت واریز نماید.
فروشندگان کالا نیز در هنگام خرید موظف هستند مالیات بر ارزش افزوده را به فروشنده بالادستی پرداخت کنند. با این تفاوت که پس از فروش کالای خریداری شده به مشتری نهایی، مبلغ مالیاتی را که خود پرداخت کرده‌اند، از مبلغ دریافتی از مشتری نهایی کسر می‌کنند و مابقی را به حساب دولت واریز می‌کنند.
برای مثال با احتساب ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده، اگر فروشنده A کالایی را با قیمت ۱۰۰۰ تومان به فروشنده B بفروشد، فروشنده B مبلغ ۱۰۹۰ تومان به فروشنده A پرداخت می‌کند. هنگامی که فروشنده B کالای خود را با ۲۰ درصد سود و به قیمت ۱۲۰۰ تومان به مشتری C بفروشد، مشتری ۱۲۰۰ تومان مبلغ کالا و ۱۰۸ تومان مالیات را به فروشنده پرداخت می‌کند.
در این میان فروشنده ۹۰ تومان مالیات پرداخته و ۱۰۸ تومان مالیات دریافت کرده. در نتیجه تفاوت این دومبلغ یعنی ۱۸ تومان را به حساب دولت واریز می‌کند.
مصرف کننده نهایی معادل کل مبلغ کالا می‌بایست مالیات پرداخت کند ولی فروشندگان تنها معادل سودی که از خرید و فروش به دست می‌آورد مالیات پرداخت می‌کنند.
مصرف مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده معمولا با مصارف خاصی دریافت می‌شود. برای مثال ممکن است درصدی از آن برای شهرداری‌ها، یا مصارف محلی استان‌ها اختصاص یابد.
کالاهای معاف از مالیات بر ارزش افزوده
تمامی کالاها شامل مالیات بر ارزش افزوده نمی‌شوند. همچنین ممکن است درصد مالیات دریافتی از برخی کالاها با سایر کالاها متفاوت باشد. برای مثال ممکن است دولت‌ها برای حمایت از مصرف کالایی خاص، یا حمایت از سلامت جامعه مالیات نان سنتی یا مالیات لبنیات و گوشت را دریافت نکنند.
معافیت مالیاتی غیرساکنین
در برخی کشورها، مالیات بر ارزش افزوده تنها به ساکنین آن کشور تعلق می‌گیرد و گردشگران خارجی در هنگام خروج کالا از کشور، با ارائه فاکتور می‌توانند مبلغ مالیات پرداختی را بازپس‌گیری نمایند.
مالیات بر ارزش افزوده هنگام واردات کالا
در بسیاری از کشورها نیز اگر قصد وارد کردن کالایی به کشور را داشته باشید، گمرک ورودی، مبلغ مالیات بر ارزش افزوده اولیه را محاسبه و از وارد کننده دریافت می‌کند. سپس وارد کننده در هنگام ورود، مالیات دریافتی از خریداران را از مالیات پرداختی خود کسر می‌کند و مابقی را به حساب دولت واریز می‌کند.
این کار برای حمایت از تولید داخلی اهمیت زیادی دارد. زیر اگر واردکنندگان کالایی را بدون پرداخت مالیات خریداری کنند، بهای تمام شده برای آنان در مقایسه با تولیدکننده داخلی کمتر خواهد بود و صرفه با واردات خواهد شد.
مزایای مالیات بر ارزش افزوده
در کشورهای مختلف انواع گوناگونی از مالیات وجود دارد. یکی از کارآمدترین انواع مالیات که بخش عمده‌ای از درآمدهای دولت‌ها را تشکیل می‌دهد، مالیات بر ارزش افزوده است. مالیات بر ارزش افزوده در حقیقت مالیات بر تولید ناخالص ملی است. هر چه حجم تولید و مصرف کالا و خدمات در کشور بیشتر باشد، مقدار مالیات بر ارزش افزوده نیز به همان نسبت افزایش خواهد یافت.
محاسبه و دریافت مالیات بر ارزش افزوده به دلیل آشکار بودن منابع آن، در مقایسه با برخی دیگر از مالیاتهای مشابه، آسان‌تر است. هرچند برخی افراد با ایجاد چرخه‌های صادراتی و وارداتی، تلاش می‌کنند تا این نوع مالیات را نپردازند ولی دولت‌ها نیز در تلاش هستند تا ساز و کارهایی برای مقابله با این فعالیت‌ها ایجاد نمایند.
فهرست کالاهای معاف از مالیات در ایران
- محصولات کشاورزی فرآوری نشده.
- دام وطیور زنده، آبزیان، زنبور عسل ونوغان.
- انواع کود، سم، بذر ونهال.
- آرد خبازی، نان، گوشت، قند، شکر، برنج، حبوبات وسویا، شیر، پنیر، روغن نباتی وشیر خشک مخصوص تغذیه کودکان.
- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر وانواع کاغذ چاپ، تحریر ومطبوعات.
- کالاهای اهدایی به صورت بلا عوض به وزارتخانه ها، مؤسسات دولتی ونهادهای عمومی غیر دولتی با تأیید هیأت وزیران وحوزه های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا.
- کالاهایی که همراه مسافر وبرای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور می شود. مازاد بر آن طبق مقررات این قانون مشمول مالیات خواهد بود.
- اموال غیر منقول.
- انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی وگیاهی) وخدمات توانبخشی وحمایتی.
- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیاتهای مستقیم.
- خدمات بانکی و اعتباری بانکها،موسسات و تعاونیهای اعتباری و صندوق های قرض الحسنه مجاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورسها و بازارهای خارج از بورس. ( اصلاح شد)
- خدمات حمل ونقل عمومی مسافری برون شهری و درون شهری، جاده ای، ریلی، هوایی ودریایی.
- فرش دستباف.
- انواع خدمات پژوهشی وآموزشی که طبق آئین نامه ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه های علوم تحقیقات وفناوری، امور اقتصادی ودارایی، بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، آموزش وپرورش وکار وامور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می رسد.
- خوراک دام وطیور.
- رادار وتجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه وترابری و وزارت امور اقتصادی ودارایی تهیه وظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران می رسد.
- اقلام با مصارف صرفا دفاعی (نظامی وانتظامی) وامنیتی بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت دفاع وپشتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی ودارایی تهیه وبه تصویب هیأت وزیران می رسد. فهرست مذکور از اولین دوره مالیاتی پس از تصویب هیأت وزیران قابل اجرا خواهد بود
