دستکاری ژنتیک موجودات زنده و از آن جمله گیاهان باعث تولید موجودات جدیدی به نام موجودات تراریخته می‌شود. دستکاری ژنتیک بیشتر در گیاهان خوراکی برای تغییر در ویژگی‌های آن‌ها به انجام می‌رسد تا بتوانند محصول بیشتری تولید کنند یا دوام بیشتری داشته باشند یا در شرایط آب و هوایی ویژه‌ای قابلیت کشت داشته باشند.
محصولات گیاهی تراریخته می‌توانند در کنار مزایایی که به همراه دارند، معایب و مشکلاتی نیز داشته باشند. آنچه باعث ایجاد نگرانی در استفاده از محصولات تراریخته است، نامشخص بودن دقیق معایب احتمالی آن است نه لزوما اینکه معایبی از این محصولات مخفی شده است. به طور کلی با توجه به نظارت سازمان‌های بهداشتی می‌توان این تصور را داشت که محصولات تراریخته در حال حاضر معایب مهم و شناخته‌شده‌ای ندارند ولی همیشه این احتمال وجود دارد که در طولانی مدت این معایب آشکار شوند.
مزایای استفاده از محصولات تراریخته
محصولات گیاهی تراریخته با دستکاری ژنتیک دارای ویژگی‌های جدیدی می‌شوند که در حالت عادی و با تکامل عادی دستیابی به آن‌ها تقریبا غیرممکن است. مهم‌ترین دلایل تولید محصولات تراریخته یا تراژنی یا ترازایی شامل موارد زیر هستند:
- تولید محصول بیشتر در زمان کمتر یا در مساحت کمتر زمین کشاورزی
- مقاومت محصولات در برابر آفت‌های گیاهی و بیماری‌ها و حشرات و سموم کشاورزی
- دوام بیشتر محصولات تولیدشده و خراب شدن در مدت زمان طولانی‌تر
- استفاده‌ی کمتر محصولات از آب برای تولید واحد محصول
- تولید محصولاتی با خواص و مواد مغذی متفاوت با محصول اصلی
- تولید گیاهانی با اهداف پزشکی یا تغذیه‌ای ویژه مثلا گیاهانی با روغن زیاد برای روغن‌کشی
معایب استفاده از محصولات تراریخته
دستکاری ژنتیک موجودات زنده بسیار پیچیده است. همیشه این امکان وجود دارد که برخی معایب یک محصول دستکاری ژنتیک از دید محققان مخفی بماند یا تشخیص آن به زمانی طولانی نیاز داشته باشد. مثلا ممکن است یک محصول تراریخته در طولانی مدت باعث افزایش بیماری‌های جدی در مصرف‌کنندگان شود که شناسایی آن به ده‌ها سال تحقیق و بررسی وابسته باشد.
مهم‌ترین نگرانی‌ها و معایب استفاده از محصولات تراریخته شامل موارد زیر هستند:
- عدم امکان شناسایی معایب این محصولات در زمان کوتاه
- معایب شناخته شده که در برابر مزایا نادیده گرفته می‌شوند. مثلا از بین‌رفتن عطر و طعم محصولات در برابر حجم بیشتر تولید
- امکان بروز اثرات مخرب این محصولات در طبیعت و گیاهان و حیوانات دیگر
یکی از مهم‌تری نگرانی‌ها در استفاده از محصولات تراریخته که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد این است که مزایای محصولات تراریخته آن طور که ادعا می‌شود می‌بایست به نفع مصرف‌کننده و تولیدکننده باشد. ولی در عمل کفه‌ی منافع به نفع تولیدکننده سنگینی می‌کند و مزایایی که به نفع مصرف‌کننده باشند کمرنگ می‌شوند. برای مثال در تولید محصولات کشاورزی تراریخته، اولویت با ماندگاری بالا و وزن بالاتر و شکل جذاب‌تر برای افزایش سوددهی است و نه ویژگی‌های تغذیه‌ای و سلامتی و منافع اقتصادی برای مصرف‌کننده.
محصولات تراریخته خوب هستند یا بد ؟
تولید محصولات تراریخته یک ضرورت است. با توجه به افزایش چشمگیر جمعیت زمین در سده‌های گذشته، امکان تامین خوراک این جمعیت بدون استفاده از علم ژنتیک غیرممکن است و باعث افزایش چشمگیر هزینه‌های تولید و افزایش چشمگیر قیمت خوراک می‌شود. بدون این محصولات، تامین خوراک چندین میلیارد انسان روی زمین به شکل فعلی ناممکن است. آنچه قابل انجام است، نظارت بیشتر و تحقیقات بی‌طرفانه و مستمر دقیق‌تر برای شناسایی معایب احتمالی این محصولات و کنترل بیشتر و جدی‌تر در فرایند تولید و عرضه‌ی محصولات خوراکی است تا احتمال آسیب‌های این محصولات به حداقل برسد.
اقتصاد و انحصار در تولید محصولات تراریخته
نکته‌ی مهم دیگر این است که تولید محصولات تراریخته دارای بازدهی اقتصادی بیشتری است و همیشه پول زیاد و بدون نظارت ممکن است در مسیر نادرست استفاده شود. شرکت‌های ثروتمند که این محصولات را تولید می‌کنند در معرض پرداخت رشوه و انجام تحقیقات جهت‌دار و انتشار اخبار و مطالب غیرواقعی برای پنهان کردن استفاده از این محصولات هستند.
تولید بذر و سموم تراریخته به طور عمده در اختیار چند شرکت بسیار بزرگ بیوتکنولوژی در دنیا است. این شرکت‌ها مونسانتو (آمریکا)، سینجنتا (سوییس)، بایر (آلمان)، باسف (آلمان)، دو دوپونت(آمریکا) هستند. انحصار تولید محصولات در دست این چند شرکت نیز نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند. به همین دلیل لازم است تا تحقیقات و نظارت‌های بی‌طرفانه و بین‌المللی روی عملکرد این شرکت‌ها وجود داشته باشد.
استفاده از سموم کشاورزی در کنار محصولات تراریخته
یکی از ویژگی‌های احتمالی محصولات تراریخته، مقاومت در برابر آفت‌ها و حشرات است ولی این مقاومت یک مقاومت کامل نیست و گاهی بر خلاف آنچه ادعا می‌شود عمل می‌کند. گیاهان دستکاری شده ممکن است در برابر تعداد مشخصی از آفت‌ها مقاوم باشند ولی نه در برابر تمام آن‌ها و همچنین ممکن است این مقاومت در برابر سموم کشاورزی باشد. در چنین وضعیتی، کشاورزان می‌توانند حجم و تنوع بیشتری از سموم را در تولید استفاده کنند که هرچند محصول نهایی را حفظ می‌کند ولی مقادیری از این سموم ممکن است در گیاهان نفوذ کنند و به انسان و حیوان منتقل شوند.
در نتیجه می‌توان تصور کرد که خطراتی در این بخش نیز سلامت انسان را تهدید می‌کند و کمتر مورد توجه بوده است.
آیا از محصولات تراریخته استفاده کنیم ؟
در بسیاری از کشورها درج عبارت «تراریخته» روی محصولات الزامی است تا مصرف‌کنندگان بتوانند برای خرید آن‌ها تصمیم بگیرند. ولی همیشه دو مشکل وجود دارد. اول اینکه نظارت دقیقی روی این قانون وجود ندارد و بسیاری از محصولات تراریخته فاقد این برچسب هستند و دوم اینکه حتی محصولات معمول که ادعا می‌شود تراریخته نیستند ممکن است شامل ترکیبات تراریخته باشند. مثلا بسیاری از خوراکی‌های صنعتی شامل روغن یا گیاهانی هستند که به شکل تراریخته تولید شده‌اند ولی در آن بخش نیز نظارت دقیقی وجود ندارد.
با توجه به موارد بالا می‌توان گفت که استفاده از محصولات تراریخته به ویژه در حالتی که نظارت سیستماتیک روی تولید محصولات کشاورزی وجود ندارد، اجتناب ناپذیر است. آنچه در عمل قابل انجام است، کاهش استفاده از این محصولات به ویژه انواع محصولاتی است که به صورت خام مصرف می‌شوند. محصولات کشاورزی که پیش از مصرف پخته می‌شوند ممکن است خطرات کمتری نسبت به انواع دیگر داشته باشند چون در زمان پخت و در معرض حرارت، ژن‌های محصولات به طور عمده از بین می‌روند و احتمال آسیب به انسان را کمتر می‌کند.
همچنین همان طور که گفته شد، محصولات تراریخته اغلب دارای شکل و طعم و دوام متفاوتی با محصولات عادی هستند. برای مثال میوه‌های تراریخته طعم و شکل و اندازه‌ای متفاوت با میوه‌های طبیعی دارند و تا حد امکان بهتر است از میوه‌هایی که این ویژگی‌های ظاهرا جذاب را دارند خریداری نکنیم.
